خرابه شام
خرابه شام مکانی در دمشق که یزید بن معاویه، اسیران کربلا را در آن جای داد. در منابع روایی این مکان بدون سقف و با دیوارهای سست توصیف شده است و ساکنان آن از سرما و گرما در امان نبودند. بنابر برخی نقل‌ها شهادت حضرت رقیه در این مکان رخ داده است. برخی از محققان معاصر حضور اسیران کربلا در خرابه شام را نپذیرفته و معتقدند به خاطر موقعیت اجتماعی و احترامی که اهل بیت نزد مردم داشتند، یزید نمی‌توانسته آنان را در خرابه جای دهد. ازاین‌رو، یزید آنان را در قصر خود جای داده و قصر یزید در «محلة الخراب» بوده است.
خرابه شام در ادبیات عاشورایی به ویژه در مرثیه‌سرایی، نوحه‌خوانی و روضه‌خوانی مورد توجه قرار گرفته است.
نامگذاری و موقعیت
یزید بن معاویه، اسیران کربلا را در دمشق در خرابه‌ای بی سقف جای داد. در ادبیات عاشورایی از آن با عنوان خرابه شام یاد می‌شود. بنا به نقل شیخ مفید محل اقامت اسیران، خانه‌ای متصل به کاخ یزید بوده است.
توصیف در روایات
در برخی روایات توصیفاتی برای خرابه شام آمده است. از جمله اینکه خانه‌ای که سقف نداشته و دیوارهایش سست بوده است. همچنین برپایه گفتگویی که سید نعمت الله جزایری از منهال بن عمرو با امام سجاد(ع) نقل کرده خانه سایبان نداشته و آفتاب به داخلش می‌تابیده و اسیران را از سرما و گرما حفظ نمی‌کرده است. برخی از اسیران می‌گفتند یزید ما را در این خرابه فرستاده تا بر سر ما خراب شود و ما کشته شویم.
اسیران کربلا در خرابه
از برخی روایات برمیآید که اسیران کربلا در خرابه وضعیت مناسبی نداشته‌اند؛ آفتاب آنها را اذیت می‌کرده و بر اثر آن، صورت‌هایشان پوست انداخته بود. آنان در خرابه برای امام حسین(ع) نوحه‌سرایی و گریه می‌کردند. همچنین در برخی از روایات آمده است یزید بر خرابه نگهبانانی گمارده بود که زبان عربی نمی‌دانستند.
درباره مدت اقامت اسیران کربلا در خرابه شام، اختلاف است. در برخی منابع آمده است آنان را در آنجا نگه داشتند تا اینکه صورت‌هایشان پوست انداخته بود. برخی از نویسندگان، توقف کاروان اسرا در خرابۀ شام، را حدود یک هفته تخمین زده‌اند. برخی از تاریخ‌پژوهان برپایه روایتی از امام سجاد(ع)، مدت اقامت در خرابه را دو روز ذکر کرده‌اند.
وقایع در خرابه
هنگامی که اسیران کربلا در خرابه شام به سر می‌بردند اتفاقاتی رخ داد از جمله:
شهادت رقیه
بر طبق برخی از منابع، دختر خردسالی از امام حسین(ع) در خرابه شام از دنیا رفته است. به گزارش کتاب کامل بهائی، این دختر بهانه پدرش را گرفت. یزید دستور داد سر امام حسین را نزد او بردند او سر پدر را در دامن گرفت و آن قدر گریه کرد تا از دنیا رفت. برخی از منابع متأخر نام این دختر را رقیه گفته‌اند. مشهور است حرم منسوب به حضرت رقیه در همین مکان ساخته شده است.
خواب سکینه
برخی منابع، خوابی از حضرت سکینه در روز چهارمی که در دمشق بوده، نقل کرده‌اند. به گفته ابن نما حلی، سکینه خواب دیده بود که پیامبر اسلام(ص)، حضرت آدم، حضرت ابراهیم، حضرت موسی و حضرت عیسی برای زیارت امام حسین(ع) به کربلا می‌روند در حالی‌که پیامبر اسلام محاسنش را به دست گرفته، گاهی به زمین می‌افتاد و گاهی از زمین بلند می‌شد. همچنین حضرت فاطمه، حوا، آسیه، مریم و خدیجه نیز آمده بودند در حالی‌که حضرت زهرا(س)، دست بر سر گذاشته بود و گاهی به زمین می‌افتاد و گاهی برمی‌خیزید. او خود را به حضرت زهرا رساند و شروع کرد به گریه کردن، حضرت زهرا به او گفت: سکینه جان بس است که ناله‌ات جگرم را آتش زد و بندهای قلبم را قطع کرد. این پیراهن آغتشه به خون پدرت حسین است که آن را از خود جدا نمی‌کنم تا خدا را ملاقات کنم.
تردید در وجود خرابه
برخی از پژوهشگران شیعی، جای‌دادن اسیران کربلا در خرابه را نپذیرفته‌اند. محمدهادی یوسفی غروی بر این باور است که به خاطر موقعیت اجتماعی و احترامی که اهل بیت نزد مردم داشتند یزید نمی‌توانسته آنان را در خرابه جای دهد. ازاین‌رو، یزید آنان را در قصر خود جای داده و قصر یزید در «محلة الخراب» بوده است. در برخی منابع نیز آمده است که پس از آنکه یزید در منزل خود مجلس عزا به پا کرد اسیران را نیز به آنجا آوردند و در قصر جای دادند.
در ادبیات و فرهنگ
خرابه شام در ادبیات عاشورایی به ویژه در مرثیه‌سرایی، نوحه‌خوانی و روضه‌خوانی مورد توجه بوده است. معمولاً روضه حضرت رقیه و ذکر اقامت کاروان اسیران در شام با نام خرابه شام همراه است. در این روضه‌ها به خرابه بودن محل اقامت اسیران و تابیدن آفتاب بر آنان اشاره می‌شود.
| صبا به پیر خرابات از خرابه شام | ببر ز کودک زار این جگر گداز پیام | |
| ای پدر ز من زار هیچ آگاهی | که روز من شب تار است و صبح روشن شام |
جستارهای وابسته
- بازار شام
- باب الساعات
- مسجد اموی دمشق
پانویس
- ↑ گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا(ع)، ۱۳۹۱ش، ج۲، ص۱۴۳.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۲.
- ↑ نگاه کنید به: صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۳۳۸، ح۱.
- ↑ قطب الدین راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۷۵۳؛ ابن شهر آشوب، مناقب ، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۱۴۵.
- ↑ جزایری، انوار النعمانیة، ۱۴۲۹ق، ج۳، ص۱۷۶؛ قمی، منتهی الآمال، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص ۱۰۰۱.
- ↑ شیخ صدوق، امالی، ص۱۶۷-۱۶۸، مجلس ۳۱، ح۴؛ ابن طاووس، لهوف، ۱۳۴۸ش، ص۱۸۸؛ مجلسی بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، ص۱۴۰.
- ↑ قطب الدین راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۷۵۳؛ ابن شهر آشوب، مناقب ، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۱۴۵.
- ↑ بحرانی، مدینة معاجز الائمة، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۲۶۴.
- ↑ جزایری، انوار النعمانیة، ۱۴۲۹ق، ج۳، ص۱۷۶؛ قمی، منتهی الآمال، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص ۱۰۰۱.
- ↑ ابن طاووس، لهوف، ۱۳۴۸ش، ص۱۸۸.
- ↑ ابن طاووس، لهوف، ۱۳۴۸ش، ص۱۸۸.
- ↑ بحرانی، مدینة معاجز الائمة، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۲۶۴.
- ↑ شیخ صدوق، امالی، ص۱۶۷-۱۶۸، مجلس ۳۱، ح۴؛ ابن طاووس، لهوف، ۱۳۴۸ش، ص۱۸۸؛ مجلسی بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، ص۱۴۰.
- ↑ هاشمی نوربخش، با کاروان شام، ۱۳۸۹ش، ص۹۸.
- ↑ گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا(ع)، ۱۳۹۱ش، ج۲، ص۱۴۴.
- ↑ طبری، کامل بهائی، ۱۳۸۳ش، ص۵۲۳.
- ↑ شاه عبدالعظیمی، الإیقاد، بی‌تا، ص۱۷۹.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۱۰۰۵-۱۰۰۶؛ ابن طاووس، لهوف، ۱۳۴۸ش، ص۱۸۸-۱۸۹.
- ↑ ابن نما حلی، مثیر الاحزان، ۱۴۰۶ق، ص۱۰۵-۱۰۶.
- ↑ .
- ↑ خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۸۲.
- ↑ قمی، در کربلا چه گذشت، ۱۳۸۱ش، ص۶۶۴.
- ↑ محمد بن علی حلبی از امام صادق(ع) نقل کرده است: وقتی علی بن حسین(ع) را به همراه اسرای اهل بیت به شام نزد یزید آوردند، او را در خانه‌ای جای دادند. برخی از اسرا گفتند: ما را در این خانه جای داده‌اند تا بر سر ما فرو ریزد و بدین وسیله ما را بکشند. نگهبانان به زبان رومی گفتند: ببینید اینها از اینکه خانه بر سرشان خراب شود،می‌ترسند؛ در حالی که فردا اینها را از این مکان خارج کرده، همه‌شان را خواهند کشت. امام سجاد(ع) فرمود: در آن جمع کسی نبود که چون من رومی را به خوبی بفهمد. (صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۳۳۸، ح۱؛ گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا(ع)، ۱۳۹۱ش، ج۲، ص۱۴۴).
منابع
- ابن شهر آشوب مازندرانی، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب علیهم السلام، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.
- ابن طاووس، اللهوف علی قتلی الطفوف، تهران، جهان، ۱۳۴۸ش.
- ابن نما حلی، جعفر بن محمد، مثیر الاحزان، قم، مدرسه امام مهدی، ۱۴۰۶ق.
- بحرانی، سید هاشم بن سلیمان، مدینة معاجز الائمة الاثنی‌عشر، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیه، ۱۴۱۳ق.
- جزایری، سید نعمت‌الله بن عبدالله، الأنوار النعمانیة، بیروت، دارالقاری، ۱۴۲۹ق.
- خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین، قم، انوارالمهدی، ۱۴۲۳ق.
- شاه عبدالعظیمی، سید محمدعلی، الإیقاد، بی‌تا.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، الامالی، تهران، کتابچی، ۱۳۷۸ش.
- صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد(ص)، تحقیق محسن کوچه‌باغی، قم، مکتبة آیت الله مرعشی مجفی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
- طبری، عمادالدین حسن بن علی، کامل بهائی، تهران، مرتضوی، ۱۳۸۳ش.
- قمی، شیخ عباس، منتهی‌الآمال فی تواریخ النبی و الآل، قم، دلیل ما، ۱۳۷۹ش.
- قمی، شیخ عباس، در کربلا چه گذشت (ترجمه نفس المهموم)، ترجمه محمدباقر کمره‌ای، قم، مسجد جمکران، چاپ چهاردهم، ۱۳۸۱ش.
- قطب‌الدین راوندی، سعید بن هبة الله، الخرائج و الجرائح، قم، مؤسسه امام مهدی(عج)، ۱۴۰۹ق.
- گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا(ع)، زیر نظر مهدی پیشوایی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، ۱۳۹۱ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- هاشمی نوربخش، حسین، با کاروان شام، تهران، مشعر، ۱۳۸۹ش.